Jak choćby w czasie soboru w Konstancji, gdzie za sprawą porozumienia urzędującego w Krakowie króla Władysława Jagiełły i ówczesnego metropolity gnieźnieńskiego arcybiskupa Mikołaja Trąby urząd Prymasa został trwale przypisany do Gniezna. Decyzję tę na jakimś poziomie można uznać za przejaw ogromnej odpowiedzialności za pokój społeczny – wszak małopolska szlachta i duchowieństwo wolałyby centralizacji władzy w Krakowie. Jednak państwo, które dopiero 100 lat wcześniej wyszło z epoki dzielnicowego rozbicia, wciąż targane było konfliktami interesów pomiędzy elitami Małopolski i Wielkopolski. Decyzja Jagiełły i arcybiskupa Trąby miała zatem w symboliczny sposób pokazać, że nowe państwo, połączone dodatkowo unią personalną z Wielkim Księstwem Litewskim, dostrzega i szanuję swoją różnorodność. Taki był również cel utworzenia zaraz po unii krewskiej metropolii wileńskiej i uznania praw litewskiej szlachty.

Przyglądając się dalszym losom Królestwa Polskiego, a później Rzeczpospolitej Obojga Narodów, również bez większego trudu znajdziemy przejawy kultury porozumienia i dialogu. Sama Unia Lubelska, wraz z całym dziedzictwem tolerancji religijnej i szacunku dla różnorodności, jest jej przejawem. Oczywiście opowieść o naszych dziejach nie jest idyllą, ale nie sposób nie zauważyć, że Polska w przeciwieństwie do wielu innych społeczeństw europejskich nie doświadczyła tragicznej w skutkach wojny domowej na ogromną skalę. Tu ludzie zawsze potrafili się koniec końców jakoś dogadać.

Dziedzictwo Zjazdu Gnieźnieńskiego, czyli szukania porozumienia i współpracy w kontekście realnych uwarunkowań, nie zakończyło się jednak wraz z rozbiorami i upadkiem I Rzeczpospolitej. XIX-wieczny Kraków, mimo przeniesienia stolicy do Warszawy pod koniec XVI wieku, wciąż w sercach wielu Polaków pozostawał ważnym punktem odniesienia. Taki był też zamysł zarówno władz miejskich, ale także kluczowych postaci polskiej literatury i kultury, aby uczynić z Krakowa symboliczną stolicę nieistniejącego państwa. Pomimo zaborów, genius loci stolicy Małopolski nie uległo zmianie. Tak jak w późnym średniowieczu i czasach odrodzenia Kraków starał się wpierw budować pomosty między Polakami i Litwinami, między Małopolanami a Wielkopolanami, a później choćby za sprawą Zygmunta Starego i królowej Bony Sforzy na powrót włączyć Rzeczpospolitą w główny nurt europejskiej kultury na drodze mecenatu i nauki, także w okresie austriackiego zaboru Kraków szukał korzystnego porozumienia w istniejących uwarunkowaniach. Galicyjskie elity wykorzystując okno możliwości starały się, podobnie jak 800 lat wcześniej Bolesław Chrobry, wejść w orbitę Cesarstwa Habsbrugów.

Nie negując wartości walki o niepodległość, podejmowanej przez wiele pokoleń Polaków na drodze zbrojnej, to „gnieźnieńsko-krakowskie” DNA odegrało także niezwykle ważną rolę w okresie PRL, w tym przygotowań do obrad Okrągłego Stołu, które umożliwiły bezkrwawą, pokojową transformację ustrojową w Polsce. W tym kontekście nie sposób nie wspomnieć o dwóch ikonach tamtego czasu – Prymasie Tysiąclecia, kardynale Stefanie Wyszyńskim, który rozumiejąc uwarunkowania geopolityczne chciał na powrót uczynić z Gniezna kościelną stolicę Polski, oraz o kardynale Karolu Wojtyle, metropolicie krakowskim. Przez kilkanaście lat ten gnieźnieńsko-krakowski tandem budował w Kościele podwaliny pod proces obudzenia polskiego społeczeństwa, które dokonało się po wyborze Wojtyły na papieża w 1978 roku. Zresztą Kościół odegrał fundamentalną rolę zarówno podczas stanu wojennego, jak i później – pokojowych przemian 1989 roku. Wszak to właśnie strona kościelna gwarantowała porozumienie pomiędzy komunistami a opozycją demokratyczną.

Od dłuższego czasu pojawiają się głosy z różnych stron, że Polska potrzebuje bardziej zróżnicowanej nie tylko regionalnie, ale i tematycznie kultury pamięci. Opowieść o współpracy, dialogu, pokoju, pojednaniu i solidarności, która jest esencją dziedzictwa Zjazdów Gnieźnieńskich, znajduje swoje doskonałe dopełnienie w równoległej historii Krakowa. Zresztą Zjazd Krakowski z 1364 roku, w którym udział wziął ówczesny cesarz Karol IV, w swej istocie odwoływał się do wydarzenia z roku 1000. Pozostaje życzyć sobie, aby w przyszłości połączyć pamięć o tych dwóch wydarzeniach, w jakiś symboliczny „zjazd gnieźnieńsko-krakowski”, który będzie jednym z ważnych elementów budowania nowej polskiej kultury pamięci, która wyrwie nas z kultu ofiary i pokaże, że polskim DNA jest współpraca i budowanie pomostów w tym coraz bardziej podzielonym świecie.